Ο ρόλος του πατέρα στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού είναι καθοριστικός.
Ο πατέρας είναι εκείνος που καθορίζει τα όρια ,τις αρχές
, και τους κανόνες στην οικογένεια. Είναι εκείνος που -
όπως λέει και ο Λακάν - δίνει τον ρυθμό πάνω στον οποίο δημιουργείται η
μουσική της οικογένειας.
Ας
δούμε όμως αναλυτικά τον ρόλο του πατέρα σε κάθε φάση ανάπτυξης του παιδιού του και ιδιαίτερα του
αρσενικού παιδιού.
1)
Εγκυμοσύνη
Για τον μέλλοντα πατέρα η εγκυμοσύνη
της συζύγου του και η προοπτική της πατρότητας - αν και καμιά φορά προκαλούν φόβους και
ανησυχία για την ανατροπή της οικογενειακής του ισορροπίας - είναι
(για τους περισσότερους) πηγές υπερηφάνειας,
καθώς αποτελούν απόδειξη της αρρενωπότητας και της σεξουαλικής του επάρκειας.
Όταν
δε το φύλο του παιδιού είναι αρσενικό , η
υπερηφάνεια του - λόγω κοινωνικών στερεοτύπων - αυξάνει.
Ο ρόλος του άνδρα κατά την περίοδο αυτή είναι πολύ
σημαντικός. Βοηθά τη γυναίκα του ν' αποδεχτεί και ν'
αγαπήσει τις αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα
της, θυμίζοντάς της ότι είναι ακόμα όμορφη και σεξουαλική. Παράλληλα
την φροντίζει και την προστατεύει , δημιουργώντας έτσι ένα περιβάλλον ασφάλειας
και ηρεμίας.
2)
Πρώτη βρεφική ηλικία (0-1 έτος /
στοματικό στάδιο)
Το παιδί είναι πλήρως εξαρτημένο από τα πρόσωπα του
περιβάλλοντός του, τα οποία , όταν του εξασφαλίζουν
αγάπη και περιποίηση , το βοηθούν να αναπτύξει συναισθήματα
εμπιστοσύνης. ασφάλειας και αισιοδοξίας. Στην
περίπτωση αυτή το βρέφος τολμά να πειραματιστεί και να ερευνήσει. Στην
αντίθετη περίπτωση αναπτύσσει συναισθήματα δυσπιστίας, καχυποψίας και ανασφάλειας.
Ο
ρόλος του πατέρα στην περίοδο αυτή είναι εξαιρετικά σημαντικός καθώς «παρεμβάλλεται»
όλο και πιο δυναμικά. μετά τον 4ο
- 5ο μήνα, στην συμβιωτική
σχέση μητέρας - παιδιού και οδηγεί την οικογένεια σε νέες ισορροπίες.
Σε
αυτή τη φάση ο Πατέρας διεκδικεί σταδιακά όλο και περισσότερο , την φροντίδα
και την ενασχόληση με το παιδί του ώστε να δημιουργήσει μια δική του
σχέση με αυτό. Παράλληλα ενισχύει την γυναίκα του στον ρόλο της και την διεκδικεί ως
σύντροφό του.
3)
Δεύτερη βρεφική ηλικία (2ο - 3ο έτος / πρωκτικό στάδιο)
Σε αυτό το στάδιο το
παιδί βιώνει έντονη ψυχική ένταση καθώς προσπαθεί να αναπτυχθεί και να
αυτονομηθεί. Είναι σημαντικό λοιπόν ν' αναγνωρίζει ο γονιός - και ο Πατέρας
ειδικά - την ανάγκη του παιδιού του να λειτουργήσει με τον δικό του τρόπο και
ρυθμό (όμως πάντα μέσα στα πλαίσια της οικογένειας).
Το παιδί χρειάζεται
ενθάρρυνση ώστε να νιώσει ότι έχει τον έλεγχο πάνω στον εαυτό του. Χρειάζεται
ν' αποκτήσει εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του και αυτονομία.
Εάν ο γονιός δεν είναι
αρκετά υποστηρικτικός , το παιδί αναπτύσσει συναισθήματα ντροπής και αμφιβολίας
για τον εαυτό του καθώς και χαμηλή αυτοεκτίμηση.
4)
Πρώτη παιδική ηλικία (30 70 έτος / φαλλικό στάδιο) Σ' αυτή την ηλικία το παιδί αποκτά επίγνωση
του φύλου. Το παράδειγμα του πατέρα λοιπόν προς το νεαρό του αγόρι είναι πολύ
σημαντικό.
Σταδιακά , ολοένα και
περισσότερο ‚ ο Πατέρας λειτουργεί για το νεαρό αγόρι ως πρότυπο, εισάγοντάς το
στον «αντρικό κόσμο» και στις αντίστοιχες ασχολίες (π.χ. αγάπη για
χειρονακτικές δουλειές, εργαλεία, αυτοκίνητα, μπάλα κλπ). Χρειάζεται να
ενθαρρύνει και να ενισχύει την αυτοεκτίμηση και την πρωτοβουλία του παιδιού του
, έτσι ώστε να αποφευχθεί αργότερα η ανάπτυξη συναισθημάτων ενοχής και
κατωτερότητας (από το παιδί).
Σε αυτή την περίοδο το
νεαρό αγόρι νοιώθει μια νέα μορφή αγάπης προς τη μητέρα του και θεωρεί τον
πατέρα αντίζηλο (οιδιπόδειο σύμπλεγμα), ταυτόχρονα όμως βιώνει συναισθήματα
ενοχής και φόβου τιμωρίας για τις διαθέσεις του αυτές.
Ο πατέρας λοιπόν πρέπει
σταθερά - αλλά χωρίς ένταση και Θυμό - να δηλώνει πως αυτό το θηλυκό είναι η
δική του γυναίκα και μητέρα του γιού του. Και πως όταν ο γιός του μεγαλώσει θα
βρει μιαν άλλη γυναίκα, που δεν θα είναι η μητέρα του, για να την κάνει δική
του.
5)
Δεύτερη παιδική ηλικία (7ο – 11ο
έτος) στάδιο της λανθάνουσας σεξουαλικότητας.
Η περίοδος αυτή
αποτελεί την χρυσή εποχή στις σχέσεις πατέρα - γιού. Η ταύτιση του αγοριού με
τον πατέρα του είναι σχεδόν πλήρης. Είναι η καλύτερη περίοδος για ν' αναπτύξουν
τη σχέση τους και να δεθούν, δημιουργώντας δικούς τους κώδικες και ασχολίες
(σπορ, χόμπι κλπ).
Ο πατέρας εδώ
λειτουργεί ως ζωντανό παράδειγμα το οποίο θαυμάζει και μιμείται το αγόρι. Μέσα
απ' αυτή τη διαδικασία μαθαίνει τον αντρικό ρόλο και ολοκληρώνει την είσοδό του
στον «αντρικό κόσμο».
Παράλληλα ο πατέρας πρέπει
να υποστηρίζει το νεαρό αγόρι στο να αποκτά νέες γνώσεις και δεξιότητες
αναπτύσσοντας την εργατικότητα και την φιλοπονία του. Ακόμα, ενθαρρύνει τις
σχέσεις του με του συνομηλίκους του και τον ενθουσιασμό του στην μάθηση
κοινωνικών δεξιοτήτων.
6). Εφηβεία (12+)
Σ' αυτή τη περίοδο το
αγόρι στρέφεται προς τα μέλη του αντίθετού φύλου προσπαθώντας ν' αναπτύξει
συναισθήματα αγάπης και οικειότητας. Παράλληλα προσπαθεί να διαμορφώσει μια
κοσμοθεωρία και μια ταυτότητα , αποκτώντας σαφή εικόνα του «ποιος είμαι». Είναι
η περίοδος που το παιδί βιώνει τη μεγαλύτερη οργανική και ψυχική ένταση. Ο
πατέρας κατά την περίοδο αυτή παρέχει την (δεδομένη) αγάπη και αποδοχή του ,
παράλληλα με σταθερά όρια που το
παιδί έχει πολλή ανάγκη.
Καθώς είναι μια έντονα
συγκρουσιακή περίοδος , το αγόρι αντιμάχεται τον πατέρα και τα όρια του.
Μοιάζει να Θέλει να βάλει τους δικούς του κανόνες, όμως έχει ανάγκη την
σταθερότητα και τον δυναμισμό του πατέρα του. Φαινομενικά πολλές φορές
απορρίπτει αυτό που ο πατέρας του εκφράζει. Σε τέτοιο βαθμό, πού δείχνει να
έλκεται από τις εκ διαμέτρου αντίθετες ιδεολογίες, στάσεις και αξίες ζωής.
Τα όρια, η σταθερότητα,
αλλά και η αίσθηση ότι ο γονιός αντέχει τη σύγκρουση, οδηγούν τον νεαρό άνδρα
με ασφάλεια στην ενηλικίωση.
Μετά το τέλος της περιόδου
αυτής, ο νεαρός άνδρας έχει αποκτήσει πια την δική τον ταυτότητα και
κοσμοθεωρία. Οι σχέσεις με τον πατέρα του παύουν να είναι συγκρουσιακές και
αποδέχεται αυτό που ο πατέρας του είναι χωρίς να το αντιμάχεται (αλλά και χωρίς
να ταυτίζεται αναγκαστικά μαζί του). Οι σχέσεις των δύο ανδρών πλέον διέπονται
από αλληλοσεβασμό.
Μαρία Πορταράκη
Κλινική Ψυχολόγος
